Renoveren en ongelijkheden aanpakken: een pact om klimaat en huisvesting te verenigen

29/03/2024

Dit opiniestuk verscheen in Le Soir op 18 maart 2024. De mening wordt gedeeld door een collectief van ondertekenaars: de Klimaatcoalitie (een coalitie van meer dan 90 organisaties uit het middenveld, waaronder BRAL), Rassemblement Wallon pour le Droit à l’Habitat, Fédération des Services Sociaux, Inter-Environnement Bruxelles, Rassemblement des Associations de Promotion du Logement, AMA – Fédération des Maisons d’Accueil et Services d’Aides aux Sans-Abris, Les Equipes Populaires, Habitat & Rénovation, Solidarités Nouvelles, Occupons le Terrain, Mouvement Ouvrier Chrétien (MOC), vzw Buurthuis Bonnevie Wijkhuis asbl, Réseau Habitat, Rwadé.

Iedereen is het erover eens dat we niet kunnen doorgaan met een slecht onderhouden woningenpark dat zowel haar bewoners als het klimaat schaadt. Grootschalige en snelle renovatie is noodzakelijk, maar hoe kunnen we voorkomen dat dit leidt tot meer speculatie, gentrificatie en uitzettingen? Er zijn al zoveel mensen dakloos, en anderen zijn niet in staat om de kosten en moeilijkheden van renovaties het hoofd te bieden.

De crisis van betaalbare huisvesting verspreidt zich in heel Europa: stijgende huurprijzen, onvoorspelbare energierekeningen, ongezonde woningen, geïsoleerde personen, gezondheidsproblemen qua mentale, ademhalings- en hartgezondheid, enzovoort. Tegelijkertijd is onze woningvoorraad slecht geïsoleerd en sterk afhankelijk van gas en stookolie en daarmee verantwoordelijk voor 15% van de Belgische broeikasgasemissies.

Veertig eisen

De sociale en milieugerichte organisaties van de Klimaatcoalitie hebben zich aan tafel gezet om een Woon-energiepact op te stellen. Dit pact erkent noodzaak om de twee uitdagingen te verbinden: zowel energiezuinige en koolstofneutrale gebouwen nastreven, als toegang tot fatsoenlijke en betaalbare huisvesting voor iedereen. Renovatie zal rechtvaardig zijn, of zal niet zijn.

Als we prioriteit moeten geven aan de meest energieverslindende woningen, dan kan dat niet zonder steun aan de kwetsbare eigenaars en huurders, die alleen staan voor de moeilijkheden van een onontkoombare renovatie.

Dit pact omvat veertig eisen. In het hart van onze boodschap: als we ons in de eerste plaats moeten richten op de meest energieverslindende woningen, kan dat niet zonder ondersteuning van kwetsbare eigenaars en huurders, die alleen staan voor de moeilijkheden van een onvermijdelijke renovatie. Deze moeilijkheden zijn niet alleen financieel. De overheid moet de kandidaten meer en beter begeleiding om hen stap voor stap door het renovatieproces te leiden. Men moet zich ook bekommeren om de financiering van renovaties voor kwetsbare eigenaars, omdat het huidige premiesysteem voornamelijk ten goede komt aan de welgestelden, die de capaciteit hebben om dergelijke stappen te zetten (complexiteit, prefinanciering, enz.).

Het pact stelt oplossingen voor zoals het verstrekken van langlopende "stenen-gebonden" leningen om speculatie tegen te gaan, publieke investeerders als derde partij, of op maat gemaakte prefinanciering tot 100% van de kosten van de werken, ... Andere innovatieve financieringswijzen worden onderzocht.

Het pact gaat verder en vraagt om een echte overweging van huurders in het publieke renovatiebeleid. Voor de Klimaatcoalitie mag energierenovatie niet leiden tot extra uitsluiting of versterking van reeds bestaande ongelijkheden tussen huurders en eigenaars. Gemiddeld stijgen de huurprijzen in Brussel elke 10 jaar met 20% bovenop de indexering. Aan de andere kant is de woningvoorraad in zeer slechte staat: laten we niet vergeten dat het tijdelijke verbod, in Wallonië en Brussel, op het indexeren van huurprijzen van woningen met een zeer lage EPC bijna 75% van de huurders heeft getroffen.

Geen renovatie zonder regulering van de private markt

Zonder renovatieverplichting zullen eigenaars doorgaan met het aanbieden van energieverslindende woningen op de markt. Zonder huurprijsregulering zullen degenen die renoveren, proberen hun investering snel terug te verdienen. Een scenario dat absoluut vermeden moet worden: in Ierland hebben verhuurders, na het ontvangen van premies in het kader van een nationaal renovatieplan, de huurprijzen verdubbeld! Een politieke maatregel voor huurprijsregulering is essentieel om ervoor te zorgen dat gerenoveerde woningen betaalbaar blijven. Zonder regulering leiden huurverhogingen tot "renovatie-uitsluitingen" en vormen van groene gentrificatie.

Publieke en coöperatieve huisvesting in het hart van de uitdagingen

Waardig kunnen wonen is een fundamenteel recht dat de overheid moet garanderen. Vandaar de noodzaak van een herziening van het sociaal huisvestingsbeleid: momenteel staan 56.000 huishoudens op de wachtlijst voor sociale huisvesting in Brussel, met een wachttijd van 8 tot 17 jaar. In Wallonië gaat het om meer dan 42.000 huishoudens. En velen durven zelfs niet meer te solliciteren. Daarom moet de staat onmiddellijk het aantal sociale woningen verhogen en deze voorbeeldig maken op energiegebied. Dit kan worden bereikt door gebruik te maken van privéwoningen of door de eigendom van grond en gebouwen te scheiden (Community Land Trust-model).

Laten we stoppen met het betonneren van open grond en laten we renovatie in plaats van nieuwbouw aanmoedigen. Dit is een collectief probleem. Individuele logica is niet langer voldoende, analyseert het pact. Evenzo zijn collectieve renovaties en begeleiding door renovatieplatforms, op het niveau van gebouwen, straten, wijken, aan de gang en worden ze uitgevoerd. Ze zorgen voor schaalvoordelen en een sneeuwbaleffect, maar zouden fiscaal moeten worden begunstigd om sneller en verder te gaan.

Het pact pleit er tot slot voor dat al deze maatregelen deel uitmaken van een prioritair actieplan, met massale investeringen en hervormingen. Om toegang te krijgen tot Europese fondsen (ETS 2), moet België een sociaal klimaatplan ontwikkelen. We vragen dat de maatregelen van dit pact daarin worden opgenomen. De noodzaak is absoluut, voor de huidige en toekomstige generaties.

Wonen